Niemand minder dan burgemeester Jos Wienen van Haarlem ging afgelopen vrijdag in gesprek met auteur en cultuurhistoricus René van Stipriaan bij boekhandel Blokker in Heemstede over het onlangs verschenen Het reisboek van Willem van Oranje. Onze verslaggever Mireille Doveren was erbij.
Op een eindelijk vrij droge namiddag in deze regenachtige herfst op vrijdag 17 november neemt een vijftigtal liefhebbers van vaderlandse geschiedenis en lezers plaats op de stoelen achterin de boekwinkel, in het gedeelte waar boekhandel Blokker tal van lezingen en interviews door en met auteurs organiseert. Eigenaar Arno Koek heet iedereen van harte welkom bij dit interview, dat ongetwijfeld veel stof zal doen opwaaien over het bewogen leven en reizen van de voor de geschiedenis van de Nederlanden belangwekkende figuur Willem van Oranje.
Interview
Jos Wienen is vanmiddag niet in zijn functie als ‘burgervader’ maar in de rol van interviewer aanwezig om met auteur en cultuurhistoricus, deskundig op het terrein van de zestiende en zeventiende eeuw René van Stipriaan, in gesprek te gaan over zijn Het reisboek van Willem van Oranje. In 2022 werd De hartenjager, zijn biografie van Gerbrandt Adriaensz. Bredero en De zwijger, zijn biografie van Willem van Oranje, bekroond met de Libris Geschiedenis Prijs en de Nederlandse Biografieprijs.
Hoe ben je van literair historicus een ‘echte’ historicus geworden?
Door het vele onderzoek voor Het volle leven, over de literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek. Voor dit boek oogstte Rene veel succes. Terwijl hij de geschiedenis bestudeerde over de zestiende en zeventiende eeuw, kwam zijn belangstelling voor het leven en werken van Willem van Oranje naar boven. Willem van Oranje verliet al op zijn elfde het ouderlijk huis en vanaf dat moment was hij altijd onderweg. Zie foto hierboven voor de tekst uit de omslag van het boek.
“Willem van Oranje had mijn vriend kunnen zijn”
René van Stipriaan, schrijver en cultuurhistoricus
Levenslang onderweg
Van Oranje stond in contact met zo’n beetje heel Europa. Door overerving bezat hij vele kastelen, landhuizen en Heerlijkheden in Het Duitse Rijk, Holland, Brabant, en in bijvoorbeeld in France-Comté (Noord-Frankrijk). {red.: Een Heerlijkheid is het grondgebied waarbinnen een heer op grond van een leenovereenkomst recht had, het gezag over de bewoners uit te oefenen in naam van de persoon, die de volle eigendom van het gebied had] Er is ruim 70.000 kilometer geregistreerd van 5000 dagen reizen per koets. Keizer Karel V was leermeester en groot voorbeeld van Willem van Oranje. Ook hij was altijd onderweg. Willem van Oranje nam veel spullen mee op zijn veldtochten, zoals een hemelbed, vaten wijn, 32-delig servies, huisraad en voedsel. In zijn gevolg zaten niet alleen soldaten en ruiters, ook nam hij zijn eigen koks en botteliers mee. Op Wienens vraag of Willem van Oranje bevriend had kunnen zijn antwoordt van Stipriaan dan ook zonder twijfel: “Dat weet ik wel zeker, het lijkt mij een gezellig heerschap die wel van een goede maaltijd en een goed glas wijn hield. In ieder geval heeft hij op zijn reizen genoeg meegemaakt om boeiend over te vertellen bij het kampvuur”.
Was Willem van Oranje een schurk of een held?
Willem van Oranje was in ieder geval een historische figuur die tijdens het schrijven mijn kijk op hem wezenlijk veranderd heeft, stelt van Stipriaan. In de categorie Grote mannengeschiedenis hoort van Oranje tot de club mensen die door economische, geografische en sociale processen veranderden. Hij nam een centrale plek in in deze geschiedenis. Vanuit het bewind van het Huis Habsburg, stuurt belangrijke edelman Willem van Oranje, als leider de opstand van de Nederlanden vanaf 1559/1560 in de 80 jarige oorlog, de ontwikkelingen een bepaalde kant op. De 80 jarige oorlog, begonnen als opstand van de 17 gewesten van de Nederlanden tegen de katholieke koning Filips II van Spanje leidde tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en legt de basis voor het land Nederland zoals wij het nu kennen.
Vader des Vaderlands
In 1566 leidt de beeldenstorm tot een volksopstand. En in 1568 doet van Oranje met zijn intocht in Brabant een poging om een feodaal conflict te beslechten tegen Alva, “een soort zetbaas van het Spaanse Hof”. In 1572 volgt de veldtocht op Brussel. In 1577 volgt de pacificatie van Gent. In deze geschiedenis zijn Filips II en Willem van Oranje de enige twee constanten te noemen. Als Van Oranje in 1571 diep aan de grond zit en zelf niet meer in de zaak geloof, brengt iemand een pamflet uit met de term ” Vader des Vaderlands”. Eigenlijk kun je zeggen dat daarmee al het ware een jasje werd ontworpen waar hij langzaam in groeit. In 1577 – 1578 gebruikt Willem van Oranje zelf het woord patriot tegenover het door de calvinisten gebezigde ‘geus’ [red: dit betekent in feite bedelaar en geldt als een mild scheldwoord voor een protestant persoon maar verandert in een strijdnaam voor iedere tegenstander van de Spaanse onderdrukking. Met name door katholieken werd deze term met regelmaat gebruikt]
Kan van Stipriaan van Oranje zien als oorlogsmisdadiger?
In termen van het beleg van Parijs, dat zeven jaar duurde en waarin niet zachtzinnig werd geopereerd door zijn leger wanneer het door Noord-Frankrijk trekt, zou ik zeggen dat van Oranje een schurk was”‘, antwoordt de auteur . “Het leger gebruikte de ’tactiek van de verschroeide aarde’: Brabant was destijds de graanschuur van de Nederlanden en Noord-Frankrijk en ze brandden de tarwe- en graanvelden tot de grond toe plat. De Spanjaarden aarzelden echter ook niet om dezelfde tactiek toe te passen en waren zeker geen lieverdjes”.
Strijder voor verdraagzaamheid
Ook deze titel past Willem van Oranje, zegt Rene. Verdraagzaamheid komt voort uit het geloofsconflict. Willem van Oranje wilde in eerste instantie de ketterij verbannen uit de Nederlanden. Maar tolerantie was een middel, geen einddoel. In het geloofsconflict tussen de Lutheranen, en Calvinisten tegen de katholieken was van Oranjes doel dat het katholicisme zich moest vernieuwen. Hij nam in deze rol afstand ten opzichte van het confessionalisme.” Een leider mag zijn volk niet tot een geloofsopvatting verplichten” heeft Willem gezegd. Op het einde van zijn leven raakt van Oranje steeds minder populair en in onmin met grote groepen van de bevolking. In 1584 eindigt het leven van Willem van Oranje plotseling als hij in Het Prinsenhof in Delft wordt doodgeschoten door Balthasar Gerards. Na zijn dood schrikken de mensen als het ware wakker en komen tot het oordeel dat van Oranje van groot belang is geweest voor het ontstaan van de Republiek der Nederlanden.
Na de laatste bladzijden van het manuscript voor Het reisboek van Willem van Oranje te hebben voltooid, realiseerde de auteur zich dat daarmee ook een einde kwam aan zijn eigen agenda, als hij zelf op reis altijd naar plaatsen wilde gaan waar Willem van Oranje was geweest of had gewoond.
Luister ook het radio-interview terug tijdens Haarlem Vandaag van donderdag 16 november met Jos Wienen.