De manier waarop sommige demonstraties verlopen, roept discussies op. Wegen worden geblokkeerd, activisten lijmen zich vast en er zijn gevallen van intimidatie en bedreiging. Haarlem105 spreekt in de indrukwekkende bibliotheek van Teylers Museum met Frank Dales, burgemeester van de gemeente Velsen en Jos Wienen, burgemeester van Haarlem. Beiden worden regelmatig geconfronteerd met de flinke uitdagingen die komen kijken bij demonstraties. Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam schuift aan en duidt de mogelijkheden en de beperkingen die burgemeesters hebben als het aankomt op demonstreren.
Zo ging burgemeester Wienen in augustus vorig jaar in hoger beroep tegen vier klimaatactivisten van Extinction Rebellion en werd burgemeester van Velsen Frank Dales na een demonstratie afgelopen oktober op social media met de dood bedreigd. Hij heeft hiervan aangifte gedaan.
“Je moet als burgemeester een middenweg vinden in de mate waarin de actie schuurt en hoe dit de samenleving verstoort”
Jos Wienen, burgemeester Haarlem
Dales ziet twee grote uitdagingen wat betreft demonstraties in de gemeente. “Op adequate wijze faciliteer ik dit zodat het kan plaatsvinden omdat het een grondrecht is. Daar doe ik mijn uiterste best voor”, legt hij uit. “De tweede uitdaging is dat iedereen heel en veilig naar huis gaat aan het einde van een demonstratie. Dat iedereen zijn recht heeft kunnen uiten zonder vechtpartijen.”
Bekijk hieronder het gesprek met de twee burgemeesters en de hoogleraar over de bevoegdheden van een burgemeester bij demonstraties en of dat in deze tijd voldoende is. Tekst loopt door onder de video.
Wienen sluit zich daarbij aan. “Het is belangrijk dat je ruimte biedt voor het fundamentele recht om te demonstreren, en je wil natuurlijk dat het allemaal goed gaat. Daarnaast moet je als burgemeester een middenweg zien te vinden in de mate waarin de actie schuurt en hoe dit de samenleving verstoort.”
Gevaar voor de rechtsstaat
Als demonstranten de regels structureel overtreden en dit niet meer kan worden gehandhaafd, is dat volgens Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht ‘een gevaar voor de rechtsstaat’. “Als we als samenleving niet in staat zijn om de regels die gemaakt zijn na te leven, dan is dat een bedreiging voor de staat als zodanig.”
Wienen geeft in het gesprek aan dat hij moeite heeft met het uitgangspunt van sommige demonstranten. Daarmee doelt hij op de activisten van Extinction Rebellion die in april vorig jaar de N205 bij het provinciehuis in Haarlem blokkeerden. “Dat je jouw mening kenbaar wil maken en dit met kracht naar buiten wil brengen, is één. Maar zeggen dat je pas weggaat als Tata Steel gesloten is, en op deze manier besluitvorming wil afdwingen, vind ik niet kloppen.”
Een demonstratie is volgens hem ‘geen alternatieve manier om besluiten tot stand te brengen’. “Dat gebeurt ook niet en dat weten de activisten zelf ook, maar zij willen juist dat we ingrijpen. Die bewuste avond zei ik: ‘als de burgemeester zegt dat je de demonstratie moet beëindigen, dan moet je dat ook doen’. Als reactie daarop gingen ze zich vastlijmen, want ze dachten dat het zo over zou zijn. Maar ze hebben daar de hele nacht gezeten omdat het tijdstip van beëindigen pas later was.”
‘Verkeerd uitgangspunt’
Uiteindelijk heeft Wienen de demonstratie pas de volgende ochtend om 7.00 uur beëindigd. “Wat ik hiermee wil zeggen is dat ze aangeven dat ze er zitten tot Tata Steel gesloten wordt, maar in werkelijkheid wachten ze op de beëindiging van de demonstratie. Daar zetten ze dan zoveel mogelijk verzet tegen want dat levert publiciteit op. En dan is er ook veel politie nodig. Als je de demonstratie zo inricht dat je doelbewust de grenzen opzoekt om de politie zo lang mogelijk bezig te houden en om de democratische besluitvorming onder enorme druk te zetten, vind ik dat wel lastig.”
“Iemand gaat daar een grens over en dat raakt mij zeker. Ik doe ook gewoon mijn werk”
Frank Dales, burgemeester gemeente Velsen
Dales heeft vorig jaar op sociale media een doodsbedreiging gehad, en volgens hem ‘heeft dat helemaal niets meer met demonstreren te maken’. “Iemand gaat daar een grens over en dat raakt mij zeker”, zegt hij. “Ik doe ook gewoon mijn werk. Wethouders zeiden tegen mij dat ik aangifte moest doen want anders betekent het dat dit het speelveld is en dat willen wij absoluut niet.”
Voldoende bevoegdheden
Dales is van mening dat burgemeesters voldoende bevoegdheden en middelen hebben om in te grijpen bij een demonstratie. “Ik probeer altijd voor de actie in gesprek te gaan met de activisten. In het vooroverleg stellen we dan de kaders vast. Niet alle demonstranten willen zich uiteindelijk aan die afspraken houden. Maar in dat geval vind ik dat ik voldoende bevoegdheden tot mijn beschikking heb om in te grijpen.”
Als demonstranten zich vastplakken en de politie moet hen verwijderen, dan willen we dat dit op een humanitaire wijze gebeurt”
Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht
Wienen denkt daar ‘net iets anders’ over. “De hoeveelheid politie die wordt ingezet om een demonstratie goed te leiden vind ik een bijkomend probleem en maatschappelijk onaanvaardbaar worden. Dat speelt voor mij wel een rol in de hele discussie. Daarom zit ik er net iets anders in als je mij de vraag stelt of ik voldoende mogelijkheden heb.”
‘Kost tijd en veel politiecapaciteit’
Volgens Schilder komt dat door de aanpak in handhaving. “Als demonstranten zich vastplakken en de politie moet deze mensen verwijderen, dan willen we dat dit op een humanitaire wijze gebeurt. Niet zoals in andere landen dat de politie er al slaande op afgaat. Maar dit kost wel tijd en heel veel politiecapaciteit.”
Lees ook: Vastgelijmde klimaatactivisten brengen de nacht door op het asfalt voor het provinciehuis